Zróżnicowanie polityki okupacyjnej III Rzeszy względem podbijanych terytoriów uwzględniało przede wszystkim rasistowskie koncepcje zawarte w doktrynie nazizmu. Za największego wroga państwa niemieckiego uznano ludność żydowską, której dodatkowo odmawiano prawa do życia na bazie rasistowskiego przekonania o niższości rasy semickiej. W podobnych kategoriach naziści postrzegali Cyganów i Słowian, przeznaczając do wyniszczenia całe narody lub grupy etniczne. W konsekwencji ich podejście do zarządu poszczególnymi terytoriami było oparte na przekonaniu o konieczności eksterminacji mieszkańców okupowanych ziem lub możliwości ich wykorzystania bądź zniemczenia. Koncepcje te zmieniały się nieznacznie w okresie II wojny światowej na bazie militarnego pragmatyzmu. W efekcie ludność słowiańską przez długi czas wykorzystywano jako niewolniczą siłę roboczą z przeznaczeniem do fizycznej likwidacji po okresie wzmożonego zapotrzebowania.
Polska
W pseudonaukowej hierarchii znaczenia i czystości ras na samym spodzie naziści umieścili ludność żydowską. Z tego względu w planach nakreślonych przez przywódcę państwa niemieckiego Adolfa Hitlera Żydzi byli przeznaczeni do wyniszczenia. W efekcie Niemcy przystąpili do konsekwentnej, rozłożonej w czasie eksterminacji narodu żydowskiego. Operacja przybrała rozmiary masowe w 1942 roku i dzisiaj jest znana pod nazwą Holocaustu.
Na okupowanych terytoriach Niemcy koncentrowali się w pierwszej kolejności na wyłapaniu, izolacji, a następnie uwięzieniu ludności żydowskiej. Stąd też nasilenie tego typu działań było szczególnie wyraźne w przypadku państw, gdzie diaspora żydowska była przed wojną najliczniejsza. Wśród nich wymienić należy przede wszystkim Polskę. Wraz z rozwojem sytuacji na frontach II wojny światowej Niemcy organizowali masowe transporty ludności żydowskiej, wysyłając ją do fabryk śmierci z wszystkich kontrolowanych przez siebie ziem.
Brutalność okupacji na ziemiach polskich i radzieckich wynikała wprost z niemieckiego przeświadczenia o niższości rasowej ludów słowiańskich. W efekcie także Słowian miał czekać los podobny do losu narodu żydowskiego. Od pierwszych dni okupacji na ziemiach polskich, a później także radzieckich Niemcy przeprowadzali masowe egzekucje, koncentrując się przede wszystkim na inteligencji i wojskowych. Do całkowitej eksterminacji narodów nie doszło tylko dlatego, że w planach nazistów Słowianie mieli w pierwszej kolejności zasilić potencjał gospodarczy III Rzeszy, umożliwiając w ten sposób efektywne prowadzenie wojny. Polacy zostali sprowadzeni do pozycji niewolników zmuszanych do pracy w okrutnych warunkach. Dopiero w drugiej połowie konfliktu Niemcy wzmogli proces fizycznej eksterminacji ludów słowiańskich.
Kraje zachodnie
Zupełnie odmiennie wyglądała specyfika okupacji w krajach zachodnich. Duńczyków i Norwegów Niemcy uważali za bliskich krewnych, których aryjskie pochodzenie było efektem wspólnych germańskich przodków. Niemiecki rasizm był również umiarkowany w stosunku do mieszkańców Belgii, Holandii, Luksemburga i Francji. Także w tym wypadku przeświadczenie o niższości względem rasy niemieckiej nie było na tyle wyraźne, by doprowadzić do masowej eksterminacji i prób fizycznego wyniszczenia narodów.
W konsekwencji specyfika okupacji i dobór zbrodniczych środków, jakimi posługiwał się niemiecki najeźdźca uwzględniała przede wszystkim rasistowskie teorie zawarte w ideologii nazistowskiej. Dopiero klęska armii niemieckiej na wszystkich frontach II wojny światowej zastopowała proces celowej, zaplanowanej i skoordynowanej zagłady narodów i grup etnicznych. Tym samym przerwane zostało wykonanie zbrodniczego planu, który tak boleśnie dotknął ludność żydowską, Polaków i Sowietów.
Fotografia tytułowa: rozstrzelanie polskich więźniów przez Niemców w Bydgoszczy. Zdjęcie za: domena publiczna.
