Narodowe Siły Zbrojne stanowiły ważny wycinek Polskiego Podziemia. Reprezentowały środowiska narodowe i prawicowe, ale ich zaangażowanie daleko wykraczało poza zarys ram programowych i politycznych kreślonych przez podziemne ugrupowania.
Utworzenie organizacji
Mimo iż Narodowe Siły Zbrojne powstały stosunkowo późno, odegrały znaczącą rolę w budowaniu polskiego podziemnego ruchu oporu w czasie niemieckiej okupacji. W połowie 1942 roku Narodowa Organizacja Wojskowa będąca militarną przybudówką konspiracyjnego Stronnictwa Narodowego rozpoczęła akcję scaleniową z Armią Krajową. Część żołnierzy obozu narodowego żywo protestowała przeciwko połączeniu z kierowaną przez Rząd RP na Emigracji organizacją, której celem było skupienie wszystkich organizacji podziemnych. Wobec tego płk Ignacy Oziewicz 20 września 1942 roku wydał rozkaz formujący NSZ, zostając jednocześnie pierwszym komendantem nowej organizacji ruchu narodowego. W późniejszym okresie komendantami NSZ byli jeszcze płk Tadeusz Kurcyusz, płk Stanisław Nakoniecznikow, płk Tadeusz Jatrzębski, mjr Zygmunt Broniewski oraz ppor. Stanisław Kasznica. O dużym znaczeniu NSZ świadczy wchłonięcie kilkudziesięciu mniejszych grup ruchu oporu politycznie związanych z przedwojennymi narodowcami. Największe zaplecze, prócz członków NOW, stanowili żołnierze Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy działającej od 15 października 1939 roku i powołanej przez byłych członków Obozu Narodowo-Radykalnego (tzw. Grupa Szańca).
Strategia
Cele i koncepcje walki NSZ zostały przedstawione w deklaracji programowej z lutego 1943 roku. Organizacja koncentrowała się głównie na walce o niepodległość i integralność terytorialną Polski w granicach przedwojennych, poszerzonych ewentualnie o wschodnie ziemie Niemiec (projekt granicy opartej na Odrze i Nysie Łużyckiej). W koncepcji pojawiała się równorzędność dwóch przeciwników Polski – Niemiec i Związku Radzieckiego. ZSRR był traktowano jako agresor i sojusznik III Rzeszy. Była to największa różnica w programie NSZ i AK. Dowódcy AK koncentrowali się przede wszystkim na działalności antyniemieckiej, nie zwracając bacznej uwagi na zagrożenie ze strony Sowietów. Siły NSZ były tymczasem jednoznacznie wrogie względem ZSRR. W swoich planach nie uwzględniały też antyniemieckiego powstania powszechnego, zakładając, iż przyczyni się to do osłabienia polskiego podziemia niepodległościowego i zmniejszy szanse na przezwyciężenie agresji Sowietów. Koncepcja przeniesienia ciężaru działań na front antyradziecki uwidoczniła się szczególnie mocno w 1944 roku, gdy Sowieci wkroczyli na ziemie polskie i zaczęli dokonywać masowych aresztowań wśród członków polskiego ruchu oporu. Brak zbieżności poglądów, głównie zapatrywań na politykę międzynarodową, skutkował licznymi nieporozumieniami z AK. Mimo iż obie organizacje próbowały przeprowadzić akcję scaleniową w połowie 1944 roku, projekt zakończył się jedynie połowicznym sukcesem. Do AK przeszło kilka tysięcy członków NSZ. Pozostali, w liczbie 65 tys., nadal tworzyli niezależną siłę militarną.
Zaangażowanie w walkę
Członkowie NSZ uczestniczyli w wielu akcjach dywersyjno-sabotażowych wymierzonych w okupanta niemieckiego i wkraczające na ziemie polskie siły sowieckie. W sierpniu część oddziałów wzięła udział w Powstaniu Warszawskim. W tym samym czasie w rejonie Kielc utworzona została blisko 900-osobowa Brygada Świętokrzyska NSZ, która wycofała się na zachód przed sowiecką Armią Czerwoną. Jej dowódcą został mjr Antoni Szacki. W kolejnych miesiącach siły NSZ uczestniczyły przede wszystkim w starciach z komunistyczną partyzantką (Armia Ludowa) oraz Sowietami. Organizacja była stopniowo coraz mocniej inwigilowana przez służby radzieckie, co prowadziło do licznych aresztowań i konieczności coraz głębszej konspiracji oraz regularnej walki partyzanckiej. W listopadzie 1944 roku doszło do połączenia części sił NSZ z Narodową Organizacją Wojskową. W 1945 roku siły NSZ uczestniczyły w akcjach ataków na Urzędy Bezpieczeństwa, odbijaniu więźniów złapanych przez władze komunistyczne, zwalczaniu Armii Ludowej. Formalnie organizacja istniała do 1947 roku i rozbicia grupy Kasznicy, który został uwięziony, a następnie skazany na śmierć przez komunistyczne władze. Pozostający w powojennym podziemiu członkowie NSZ zamierzali kontynuować walkę do odzyskania przez Polskę niepodległości. Ich działania wymierzone w komunistów przyczyniły się do budowy legendy Żołnierzy Wyklętych.
Fotografia tytułowa: Ignacy Oziewicz, pułkownik piechoty Wojska Polskiego, komendant Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1942–1943. Źródło: Wikipedia/CAW, domena publiczna.
