Rok wydania – 2014
Autor – Zbigniew Nawrocki (red.)
Wydawnictwo – Zysk i S-ka
Liczba stron – 544
Seria wydawnicza – brak
Tematyka – opracowanie poświęcone dziejom polskiego kontrwywiadu w okresie międzywojennym.
Po serii książek gen. Mariana Zacharskiego, które dotykały trudnej problematyki działań Oddziału II w okresie II Rzeczypospolitej Wydawnictwo Zysk i S-ka postanowiło przygotować kolejną nowość dedykowaną polskim agentom. Tym razem na plan pierwszy wysuną się jednak funkcjonariusze kontrwywiadu. I choć część rozważań pokryje się z tym, co znamy już z historii Zacharskiego, będzie sporo nowości podanych w różnorodnej formie. Książka jest bowiem zbiorem artykułów specjalistów z zakresu historii służb wywiadowczych. Z pewnością nie będziemy mogli narzekać na nudę.
W listopadzie 2012 roku Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego przygotowała konferencję naukową pod tytułem „Kontrwywiad II RP 1918-1945”, w czasie której historycy reprezentujący różne środowiska zajmowali się kwestiami polskich służb specjalnych. Owocem dwudniowej dyskusji była publikacja pokonferencyjna. Już na wstępie trzeba zaznaczyć, że autorzy zestawienia starali się poukładać artykuły w logiczną całość składającą się z wzajemnie uzupełniających części. Zadanie to po części udało się zrealizować, choć było to trudne ze względu na zróżnicowanie wystąpień referentów. Część informacji będzie się powtarzać, część z pewnością wymaga uzupełnienia ze względu na skrótowość poszczególnych referatów. Jest to największa wada tego typu opracowań. Publikacje pokonferencyjne nie są bowiem merytorycznie kompletne, gdyż w oczywisty sposób bazują na artykułach odznaczających się zwięzłością.
Na wyróżnienie zasługuje kilka artykułów, które ze względu na zakres tematyczny mają szczególną wartość. Wielki plus za omówienie trudnej problematyki działalności wywiadowczej na terenie Wolnego Miasta Gdańsk (Wojciech Skóra). Bardzo dobrze, głównie ze względu na oryginalny wybór tematu, prezentują się kwestie związane z historią Samodzielnego Referatu Technicznego (Tadeusz Dubicki) czy walk z Ukraińcami (Marcin Majewski). Dubicki odwołał się do dość interesujących, choć trudnych kwestii, wykorzystując wiedzę techniczną i wplatając do tekstu sporo ciekawostek. Wybrane referaty mają sporo atutów, zwłaszcza tam, gdzie autorzy koncentrują się na aspektach mało znanych, wciąż czekających na konkretniejsze opracowania. Pod względem stylistycznym referenci starali się trzymać wysoki poziom, choć w niektórych wypadkach wystąpienia konferencyjne musiały być nieco… nudne. Przy tak fascynującej tematyce teksty można było okrasić większą ilością anegdot, ciekawostek, które porwałyby czytelników, a wcześniej słuchaczy. Widać, że standardy konferencyjne ciężko zmienić – wciąż rzadko mamy okazję zobaczyć „show” mówcy, który rozbudzi publikę, wciągając ją w pasjonujący świat historii.
In minus wyróżnia się kilka elementów. Brakuje jednego spójnego rysu historycznego dla całej organizacji, który zostałby poparty czytelnymi schematami. Żaden z referentów nie pokusił się o tego typu opracowanie, które w monografii byłoby podstawą. W oczy rzuca się także spłycenie wielu tematów, które szczególnie mocno drażniło mnie przy okazji spraw związanych z okresem drugowojennym. Właściwie zignorowano praktyczne aspekty działalności kontrwywiadu – brakuje opisów akcji, za dużo w tym wszystkim teorii i mało znaczących danych. Po raz kolejny konferencyjna skrótowość jest największą bolączką.
Nasuwają się oczywiste porównania do publikacji przygotowanych przez Zacharskiego. „Sekretna wojna” przypadła mi do gustu nieco bardziej, co wynika chyba ze zróżnicowania tematycznego. Poszczególne artykuły zostały przygotowane starannie i kompetentnie, a razem tworzą w miarę spójną całość, dając różnorodne i dość dokładne spojrzenie na działania polskiego wywiadu okresu międzywojennego. Dodatki w postaci opisów działań kontrwywiadowczych w Armii Krajowej potraktować można jako deser do solidnego i smacznego dania. Opracowanie ma duży potencjał merytoryczny, a dzięki przystępnej formie powinno spodobać się zarówno miłośnikom historii, jak i czytelnikom szczególnie zainteresowanym dziejami polskiego wywiadu. Jedynym problemem będzie nadmierna skrótowość, co jest logiczną konsekwencją wymogów stawianych przed referentami podczas konferencji. Mankament ten nie pozwala stwierdzić, by książka była kompletnym ujęciem specyfiki kontrwywiadowczej, jednakże ze względu na trudny i wciąż niezbadany temat stanowi ważny głos w dyskusji.
Ocena:
