Rok wydania – 2016
Autor – Daria Czarnecka
Wydawnictwo – Wydawnictwo Naukowe PWN
Liczba stron – 263
Seria wydawnicza – brak
Tematyka – oryginalna biografia Stanisława Gustawa Jastera ps. „Hel”.
Sporo już było zagadek, który polscy historycy rozwiązywali na łamach swoich książek. O Polskim Podziemiu także napisano bardzo wiele. Stąd też tytuł nowej książki Darii Czarneckiej przygotowanej przez Wydawnictwo Naukowe PWN „Największa zagadka Polskiego Państwa Podziemnego” brzmi nieco sensacyjnie i pewnie z perspektywy wielu czytelników zostanie określony jako nadany nieco na wyrost. Historia Stanisława Gustawa Jastera być może nie ma aż tak dużego potencjału, by stać się prawdziwym hitem i stworzyć z Jastera ikonę historycznej popkultury. Ma jednak wystarczająco dużo potencjału, by być świetną, poczytną lekturą i odświeżyć nieco zapomnianą postać wzbudzającą po dziś dzień duże kontrowersje.
Stanisław Gustaw Jaster ps. „Hel” był jednym z wielu członków Armii Krajowej. Jego historię od podobnych historii kolegów odróżnia szereg niezwykłych okoliczności. Podobnie jak rotmistrz Pilecki dostał się do Auschwitz, skąd następnie uciekł (tyle że on nie trafił tam jako ochotnik), później współtworzył tyleż legendarną, co i elitarną jednostkę „Osa-Kosa”, gdzie miał okazję wziąć udział w kilku spektakularnych akcjach Polskiego Podziemia. Wreszcie w lipcu 1943 roku zaginął w niewyjaśnionych do dzisiaj okolicznościach. Co więcej, w późniejszym czasie wysunięto poważne oskarżenia o rzekomą zdradę, jakiej miał się dopuścić Jaster. Ile w tym wszystkim prawdy? Daria Czarnecka, socjolog i historyk, niegdyś członek Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, postanowiła przyjrzeć się wszystkim wątkom i udzielić odpowiedzi na nurtujące czytelników i historyków pytania. Jej praca to doskonały przykład świetnego wyczucia archiwalnego i umiejętnego wykorzystania relacji i wspomnień ilustrujących życie, cechy charakteru i karierę wojskową głównego bohatera. Jak zaznaczyliśmy we wstępie, nie jest to może „największa zagadka Polskiego Podziemia”, ale i tak cała historia ma ogromny potencjał, który Czarnecka skutecznie wykorzystuje, łącząc nie tylko fachowość, ale i śledcze zacięcie. Wielokrotnie wdaje się bowiem w polemikę z dotychczasowymi ustaleniami, często korygując nieprawdziwe informacje pojawiające się w relacjach i opracowaniach historycznych. Jasterowi przygląda się głównie z perspektywy działalności państwa podziemnego. W efekcie momentami koncentruje się przesadnie na wątkach pobocznych, ale i tak starannie odnotowuje najważniejsze elementy składające się na klasyczną biografię.
A książka klasyczną biografią nie jest. To raczej mozolna praca umożliwiająca spojrzenie na historię „Hela” z szerokiej perspektywy. Czarnecka wciela się w rolę adwokata „Staszka”, starając się zbudować logiczną i wewnętrznie spójną obronę człowieka, któremu przez lata – często na podstawie niejasnych, niepotwierdzonych dowodów czy zasłyszanych opinii – zarzucano zdradę ojczyzny. Polemika z Aleksandrem Kunickim to bardzo mocna strona opracowania. Rzadko mamy okazję czytać książki historyczne skonstruowane w tak charakterystyczny sposób. Jeśli odbiorcy przypadnie do gustu stylistyka Czarneckiej oraz nieco „przedsądowa” formuła narracji, wsiąknie w lekturę na dobre.
Nie ukrywam, że do mnie forma „Największej zagadki Polskiego Państwa Podziemnego” przemówiła. Książkę Czarneckiej, mimo iż nie można jej określić mianem standardowej biografii, oceniam wysoko, doceniając jej niewątpliwy wkład w wyprostowanie wielu niepewnych, nieudokumentowanych, a często wręcz przekłamanych informacji na temat Jastera. Mimo młodego wieku i wciąż zbieranego doświadczenia autorka pokazała, że zna się na rzeczy i ma duży potencjał – zarówno w pracy archiwalnej, jak i pisarskiej. Nagroda za Najlepszy Debiut Historyczny w 2012 roku jak najbardziej zasłużona.
Ocena:
