Rok wydania – 2010
Autor – Ian Kershaw
Wydawnictwo – Rebis
Liczba stron – 520
Seria wydawnicza – Historia
Tematyka – zbiór wielu artykułów brytyjskiego historyka poświęconych postawom ludności niemieckiej w obliczu nazistowskiej eksterminacji narodu żydowskiego.
Cyklicznie ukazujące się na rynku wydawniczym książki Iana Kershawa pokazują, iż jest to autor o bogatym dorobku i wciąż płodny twórczo. Świadczyć o tym może kolejna z jego prac, choć miłośnicy jego twórczości z pewnością mieli w rękach jej fragmenty już wcześniej. „Hitler, Niemcy i ostateczne rozwiązanie” to jedna ze sztandarowych publikacji brytyjskiego historyka – wydawana w wielu krajach, prezentowana w licznych wznowieniach. Jak to możliwe? Historyk postanowił podsumować kilkadziesiąt lat swojej pracy naukowej i sporządzić zbiór esejów, wykładów etc., w którym zawarł najważniejsze informacje związane z tytułem publikacji. Stąd też niektóre z rozdziałów mogą być znane czytelnikom zaznajomionym z pracami Kershawa. Inne będą nowością. Razem tworzą niezwykłe studium dotyczące decyzji podejmowanych przez Adolfa Hitlera oraz reakcji narodu niemieckiego na kwestię eksterminacji ludności żydowskiej. Nie ulega wątpliwości, iż dostajemy do rąk cenne źródło danych związanych z niezwykle kontrowersyjnym tematem. Problematyka holocaustu po dziś dzień wzbudza spore emocje, a wszelkie prace związane z tą kwestią narażone są na liczne komentarze ze strony zainteresowanych. Nic zatem dziwnego, iż postać znanego brytyjskiego historyka w połączeniu z odpowiednim doborem tematu powinny być gwarantem sukcesu wydawniczego. To tłumaczy popularność związaną z kolejnymi wydaniami prac Kershawa, które dzięki przygotowaniu przez Dom Wydawniczy Rebis po raz kolejny zasilają polski rynek i księgarniane półki. Czy jednak wypracowane przez lata uznanie jest zasłużone? Czy wywody brytyjskiego historyka nie straciły na atrakcyjności i aktualności w świetle stale uzupełnianych danych archiwalnych? Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć już za chwilę.
Na początek powinniśmy się zająć przygotowaniem polskiej wersji językowej publikacji. Książka, którą otrzymałem do recenzji to niezwykle starannie przygotowany produkt wpisujący się w znaną i cenioną przez czytelników serię „Historia” opracowaną przez Dom Wydawniczy Rebis. Warto zwrócić uwagę na niezły projekt graficzny, który uzupełniony jest tradycyjnym rozwiązaniem wydawniczym książek ze wspomnianej serii. Na okładce zamieszczono poruszającą emocje fotografię niemieckiej ludności salutującej w tradycyjnym hitlerowskim pozdrowieniu, co w jakimś stopniu wyraża niezwykłe powiązanie między niemieckim dyktatorem i jego narodem. Książka zyskuje na atrakcyjności dzięki twardej okładce i czytelnemu podziałowi rozdziałów, przypisów i not bibliograficznych. Brakuje natomiast zdjęć archiwalnych. Nieobecność fotografii możemy potraktować jako mankament pracy, zwłaszcza, gdy weźmiemy ich znaczną ilość – spuściznę po okresie rządów nazistów. Dokumentacja tego typu mogła unaocznić czytelnikom fenomen Hitlera, oddanie narodu niemieckiego i trzeci aspekt poruszony w publikacji – sprawę ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej przez reżim narodowosocjalistyczny. Eksterminację ludności najłatwiej pokazać na przykładzie przemawiających do wyobraźni przejmujących fotografii prezentujących ogrom bestialstwa niemieckich siepaczy w rozlicznych obozach koncentracyjnych rozrzuconych po całej Europie.
Brytyjski historyk dał się niegdyś poznać jako świetny biograf Adolfa Hitlera. W swojej pracy zawarł ogromną ilość danych, nie stroniąc od fachowego komentarza i subiektywnej oceny niektórych faktów. Wypracowany przed laty styl zostaje powielony w „Hitlerze, Niemcach i ostatecznym rozwiązaniu”. Kershaw przytacza setki danych, które udało się mu uzyskać w toku licznych procesów badawczych, podpierając je własnymi tezami i odczuciami, które narzuciły mu się podczas analizy dokumentów. Myślenie przyczynowo-skutkowe i umiejętne udowadnianie szeregu tez to niezwykle mocne strony narracji Kershawa. Historyk umiejętnie operuje językiem, pisząc w sposób całkiem interesujący przeciętnego czytelnika. Komentarze autora przeplatają się z innymi tezami, które stara się bronić bądź podważać, stosując całkiem zręczną argumentację. Nie stroni przy tym od wartości ocennych – postawa narodu niemieckiego rozpatrywana jest w różnych kategoriach, a Kershaw dostrzega, iż kwestia eksterminacji narodu żydowskiego była sprawą dość powszechnie znaną na terenach III Rzeszy. Wskazuje jednak, iż interpretacja niektórych faktów, jakie przedostawały się do opinii publicznej mogła być utrudniona z różnych względów. Po pierwsze, propaganda, o której Kershaw rozpisuje się dość szeroko. Umiejętnie buduje on obraz społeczeństwa ogłupionego goebbelsowskimi kłamstwami i bojącego się szukać prawdy w obliczu zagrożenia własną śmiercią. Zastraszanie ludności i wpajanie jej odwróconego systemu wartości nie tylko zagłuszyło głos moralności, ale i znieczuliło Niemców na cierpienie innych nacji. W końcu mieli wojnę totalną, co udowadniało wielu badaczy ankietujących społeczeństwo niemieckie. Co ważne, analiza przeprowadzona przez autora książki nie sprowadza się do omawiania barbarzyństwa niemieckich oprawców, ale koncentruje się też na stosunkach na linii Hitler-Niemcy-informacje. W efekcie otrzymujemy świetnie skomponowaną pracę z doskonałą narracją koncentrującą się wyłącznie na najważniejszych aspektach i zagadnieniach związanych z wybranym przez autora zakresem tematycznym publikacji. Dodatkowo pisze on z charakterystyczną dla siebie dociekliwością i wnikliwością, nie pozostawiając bez komentarza żadnej z ważniejszych kwestii.
Mankamentów pracy można się doszukiwać, ale niewiele z tego wyjdzie. Wspominałem już o drażniącej kwestii braku dokumentacji fotograficznej, która byłaby idealnym podsumowaniem do słów brytyjskiego historyka. Jest to jednak drobna wpadka, zważywszy na ogólny poziom merytoryczny wywodów Kershawa. Momentami niektórzy z czytelników mogą odnieść wrażenie skomplikowania niektórych kwestii. Historyk nie stroni od spraw trudnych, czasem prezentuje je w sposób dość zawiły, co może sprawić kłopoty mniej doświadczonym czytelnikom, dla których historia nie stanowi życiowej pasji. Liczne odwołania do wypowiedzi historyków oraz postaci zaangażowanych z wydarzenia związane z ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej wymagają nieustannego skupienia i analizowania poszczególnych wątków ze wzmożoną czujnością. Autor stara się nam pomóc i podsuwa własne rozwiązania problemów, posiłkując się dokumentacją i własnymi hipotezami. Zostawia jednak miejsce na przemyślenia czytelników, daje tylko do ręki argumenty, z których można odpowiednio korzystać. Co najważniejsze, prezentuje społeczeństwo niemieckie i jego podejście do kwestii żydowskiej w niezwykle szerokiej perspektywie, ujmując całość wielowątkowo. I właśnie w tym doszukiwać się możemy największego atutu pracy Brytyjczyka.
Po ponad 30 lat zajmowania się tematami dotyczących historii III Rzeszy Kershaw powraca w wielkim stylu. Kompilacja prac Brytyjczyka to niezwykłe źródło danych popartych doskonałą argumentacją i fachowym komentarzem historycznym. Choć na pierwszy rzut oka wydawać się może, iż mamy przed sobą zlepek rozmaitych wywodów Kershawa, publikację należy docenić za komplementarność i spójność rozważań. Dodatkowym atutem książki jest umiejętne operowanie językiem, co sprawia, iż Brytyjczyk jawi się jako autor utalentowany i niepozbawiony talentu oratorskiego. „Hitler, Niemcy i ostateczne rozwiązanie” to zwieńczenie jego naukowego wysiłku i podsumowanie licznych osiągnięć na polu historii. Zderzenie nazizmu i holocaustu, w połączeniu z dogłębną analizą roli Adolfa Hitlera w kształtowaniu postaw narodu niemieckiego, daje szeroką perspektywę analizy problematyki, będąc również świetną podstawą wyjściową do dalszych badań. I tego należy też życzyć autorowi książki – miejmy nadzieję, iż wydanie zlepka dotychczasowych prac nie będzie początkiem rozstania z karierą pisarską, a jedynie wstępem do jej nowego etapu.
Ocena:
