2. Korpus Polski pod dowództwem gen. Władysława Andersa przebył trudny i wyboisty szlak bojowy, wykazując się niezwykłym hartem ducha, odwagą i męstwem. Polacy, zanim w ogóle weszli do walki, najpierw musieli przejść trudy formowania jednostki na terytorium Związku Radzieckiego, a następnie uciążliwą ewakuację przez Bliski Wschód. Być może żołnierze nie zapracowaliby na tak wspaniałe sukcesy militarne, gdyby nie wsparcie, którego udzielały im kobiety z Pomocniczej Służby Kobiet.
Popularnie nazywane Pestkami, od skrótu PSK, zajmowały się głównie szpitalami, kuchnią polową oraz szkołami. Formacja wojskowa grupowała przede wszystkim ochotniczki, które w początkowym okresie formowania Armii Andersa służyły na terenie Związku Sowieckiego, a w 1944 roku zostały przeniesione na front włoski. PSK powstała na przełomie 1941 i 1942 roku, a pierwszy rozkaz organizacyjny dla formacji gen. Anders wydał 6 stycznia 1942 roku w Buzułuku.
Jak pisze Krzysztof Andrzej Kierski, już 25 sierpnia 1941 roku, a więc w początkowej fazie tworzenia Armii Polskiej w ZSRR, Władysława Piechowska zaproponowała gen. Andersowi stworzenie Pomocniczej Służby Wojskowej Kobiet. Idea była jak najbardziej trafiona. Do punktów zbornych trafiały bowiem setki kobiet, dla których także powinno było się znaleźć miejsce w armii – ich integracja z wojskiem rozwiązywała ważny problem społeczny, a jednocześnie umożliwiała uzupełnienia logistyczne. Kobiety kierowano bowiem na takie stanowiska, na jakie było zapotrzebowanie – pełniły funkcje sanitariuszek, położnych, wartowniczek, magazynierek, urzędniczek. Roztaczały także opiekę nad nowo-przybyłymi żołnierzami, a czasem i rodzinami. Takie nieformalne tworzenie struktur trwało do momentu wydania wspomnianego pierwszego rozkazu dla PSK. Wprowadzano w nim równouprawnienie kobiet i mężczyzn, wyszczególniono kryteria przyjmowania (m.in. kryterium wieku od 18-45 lat). W Oddziale I Sztabu Polskich Sił Zbrojnych został utworzony Referat Pomocniczej Służby Kobiet. Powołano także Ośrodek Zapasowy Kobiet (podległy Oddziałowi III), który był „jednostką ewidencyjną dla wszystkich kobiet, zakwalifikowanych i przeszkolonych oraz pełniących pomocniczą służbę w Polskich Siłach Zbrojnych”.
Tak swoją służbę rozpoczęły Pestki, które wraz z armią Andersa przebyły pełny szlak bojowy obejmujący kampanię włoską. Były cenioną formacją. Tomasz Szczerbicki przypomina nawet słowa Tadeusza Radwańskiego, żołnierza 3. Dywizji Strzelców Karpackich: „Powszechną uwagę zwracały na siebie, będące oczkiem w głowie i dumą wojska, dziewczęta z PSK, istoty dzielne i urocze. (…) Dziewczęta w beretach i kombinezonach łączyły uśmiech młodości z sumiennością i gorliwością. (…) Ćwiczyły, maszerowały, jeździły samochodami, pracowały w szpitalach, aptekach, kantynach, dowództwach itp. Bardzo serio traktowały swoje role. (…) Każda ochotniczka z Pomocniczej Służby Kobiet była autentycznym żołnierzem. Stawała obok nas w każdej pracy. Widzieliśmy ją, jak siedząc za kierownicą ostrożnie przebywała długie trasy. (…) Zawsze zdążyły na czas i dowoziły do celu powierzony ich pieczy transport. (…) Lekarki i siostry czuwały w naszym szpitalu nad chorymi. (…) Ratowały życie ludzkie, a ta służba i praca wypełniały im dnie i noce. (…) W biurach przekazywały za pośrednictwem drutów ważne wieści i rozkazy lub utrwalały w rytmicznym stukocie sprawy codziennego żołnierskiego życia. (…) W szkołach junackich były nauczycielkami i wychowawczyniami młodzieży. Niosły słowo polskie żołnierzowi w teatrach, kantynach i świetlicach, utrwalały treści humanistyczne w pracy wydawniczej. Były wszędzie tam, gdzie je wzywało życie i służba. (…) Urocze kantyniarki, nie zważając na huk dział, nalewały kawę, bohatersko prowadziły furgony, dowoziły chleb na front. (…) Jednym z wyrazów uznania dla bohaterskiej postawy kobiet w służbie wojskowej była stosunkowo duża liczba przyznanych odznaczeń i wyróżnień”. Już choćby ten opis wiele mówi na temat znaczenia służby Pestek, także psychologicznego w szczególnie trudnych warunkach wojennych.
Liczebność formacji szacowano na ok. 7 tys. osób w szczytowym okresie, zazwyczaj Pestek służyło nieco ponad 4 tys. Część z nich została odznaczona za ofiarną służbę – Pestkom 13-krotnie przyznano Krzyż Walecznych. W latach 1943 doszło do zmian organizacyjnych. Z PSK wyodrębniono trzy niezależne struktury dopasowane do trzech rodzajów sił zbrojnych: Pomocniczą Wojskową Służbę Kobiet (PWSK), Pomocniczą Lotniczą Służbę Kobiet (PLSK) i Pomocniczą Morską Służbę Kobiet (PMSK). Od tej pory Pestki były nieodzownym elementem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Fotografia: „Pestki” z Pomocniczej Służby Kobiet 2 Korpusu Polskiego (NAC).
