Emil Hácha (1872-1945) – polityk czechosłowacki, prezydent Protektoratu Czech i Moraw.
Urodził się 12 lipca 1872 roku w Trhové Sviny na terytorium dzisiejszych Czech. Jego ojcem był miejscowy urzędnik podatkowy, który zaszczepił w Emilu zamiłowanie do poszerzenia horyzontów, dokładność i metodyczność. Młody Hácha już od pierwszych lat życia wykazywał się ponadprzeciętną inteligencją. Do szkoły podstawowej poszedł dwa lata wcześniej niż rówieśnicy, osiągając bardzo dobre wyniki naukowe. Miał szczególny talent lingwistyczny – podobno władał sześcioma językami. W latach dziewięćdziesiątych XIX wieku studiował prawo na Uniwersytecie w Pradze. Po ukończeniu studiów podstawowych w 1896 roku zrobił jeszcze doktorat, specjalizując się głównie w prawie międzynarodowym. Od 1896 roku przez krótki czas pracował w kancelarii prawniczej, a następnie na stanowiskach administracyjnych w Radzie Królestwa. Podróżował do Anglii, gdzie rozwijał zainteresowanie kulturą tego kraju oraz pobierał dalsze nauki. W 1902 roku ożenił się z Marią Klausovą. W 1916 roku uzyskał nominację na stanowisko pomocnicze w Najwyższym Sądzie Administracyjnym w Wiedniu.
W okresie I wojny światowej Hácha blisko związał się z Ferdinandem Pantůčkiem, czołowym działaczem niepodległościowym, znanym prawnikiem. Pantůček stał się protektorem Háchy i w 1918 roku głównie to za jego sprawą młodszego kolegę powołano w skład Najwyższego Sądu Administracyjnego w Pradze. Rok później Hácha został mianowany przewodniczącym kolegialnej instytucji. Ugruntowało to silną pozycję Háchy jako czołowego prawnika Czechosłowacji, a jednocześnie znanej i popularnej postaci. „Jego wiedza i praktyczne umiejętności były wysoko oceniane nie tylko kraju, ale i za granicą. Był członkiem stałego międzynarodowego trybunału rozjemczego w Hadze. Działał w Czeskiej Akademii Nauk i České učené společnosti. Opublikował wiele cenionych tekstów w czasopismach prawnych, a w latach 1927-1939 był redaktorem prestiżowego 'Słownika współczesnego prawa czechosłowackiego'” („Uważam Rze”). Pracował także jako tłumacz, przekładając dzieła literatury angielskiej na język czeski.
W 1925 roku stał się następcą zmarłego Pantůčka, co jeszcze wzmocniło jego pozycję. Mimo iż nie angażował się szczególnie mocno w politykę, w 1938 roku wydawał się najlepszym kandydatem do zastąpienia skompromitowanego prezydenta Edvarda Beneąa. W czasie konferencji monachijskiej we wrześniu 1938 roku przywódcy Niemiec, Włoch, Francji i Wielkiej Brytanii w praktyce zmusili przywódcę Czechosłowacji do zaakceptowania aneksji Sudetów i wcielenia tej części czechosłowackiego terytorium do III Rzeszy. Beneą musiał ustąpić. Dość nieoczekiwanie kandydatem do jego zastąpienia stał się Hácha, który do tej pory nie było związany z żadną partii, a jednocześnie cieszył się dużym szacunkiem i poparciem ze względu na swoją wszechstronną działalność i doświadczenie w sprawowaniu jednej z ważniejszych funkcji w systemie prawnym. W listopadzie 1938 roku został wybrany prezydentem Czechosłowacji. Mariusz Surosz („Pepiki. Dramatyczne stulecie Czechów”) cytuje nawet list Háchy do poprzednika, w którym nowo wybrany prezydent zwierza się ze swoich rozterek: „Mam nadzieję, ze moja funkcja ma charakter przejściowy i że w szybkim czasie zostanie ze mnie zdjęta. Jestem świadomy, że już wkrótce będę surowo osądzany, ale teraźniejszość nie jest chyba zdolna do sprawiedliwego osądu”. W kilka lat później ocenił, iż dzień objęcia urzędu był „najczarniejszym dniem jego życia”. Zrezygnował ze stabilnej pracy, wspaniałej kariery naukowej na rzecz „obowiązku względem państwa i obywateli”. Jak się miało okazać, obywatele zapamiętali go jako kolaboranta i polityka, który doprowadził Czechosłowację do upadku.
Zajęcie Sudetów było tylko pierwszym aktem dramatu. 14 marca 1939 roku Adolf Hitler wezwał Emila Háchę do berlińskiej Kancelarii Rzeszy, gdzie następnie, po długim oczekiwaniu, prezydent został przyjęty przez niemieckiego dyktatora. Nie zdawał sobie sprawy z przyczyn spotkania. W nocy z 14 na 15 marca przywódca III Rzeszy przedstawił żądania podporządkowania Czechosłowacji Niemcom, co w praktyce oznaczało całkowitą utratę suwerenności i utworzenie marionetkowego, kolaboracyjnego państwa. W czasie rozmowy Hácha zasłabł, ale ostatecznie zaakceptował zajęcie Czechosłowacji przez III Rzeszę. W tym czasie mocno podupadł na zdrowiu. Złożyły się na to nie tylko zawirowania polityczne, ale i problemy w życiu osobistym. W 1938 roku zmarła jego ukochana żona.
W miejsce Czechosłowacji Niemcy utworzyli podległy im Protektorat Czech i Moraw. Hácha objął w nim funkcję prezydenta, jednak nie wiązała się z nią żadna realna władza. Mimo tego prezydent starał się prowadzić politykę łagodzenia napięć i zatargów, chroniąc w ten sposób swój kraj przed straszną okupacją nazistów. Jednocześnie porozumiewał się z emigracyjnym rządem utworzonym przez Edvarda Beneąa, grając na dwa fronty. Protektorem Czech i Moraw w pierwszym okresie istnienia dziwnego tworu administracyjnego został Konstantin von Neurath. Jego polityka względem okupowanych terenów była podporządkowana linii programowej III Rzeszy, ale jej skutki nie były drastyczne. Mimo prowadzonej germanizacji Czesi w niewielkim stopniu odczuwali grozę wojny. Z tego względu Hitler postanowił mianować nowym protektorem Reinharda Heydricha, który przybył do Pragi we wrześniu 1941 roku. Szybko wdrożył on nową eksterminacyjną politykę, dokonując prześladowań ludności żydowskiej oraz samych Czechów. Rola Háchy została ograniczona do pozycji figuranta. Rządy terroru zmobilizowały do działania czeskie podziemie, które w maju 1942 roku przeprowadziło udany zamach na Heydricha. Hácha udał się do Berlina, by załagodzić sytuację w rozmowie z Hitlerem. Spotkanie przyniosło niewielki efekt, a Niemcy rozpoczęli krwawy odwet za śmierć Protektora Czech i Moraw. Spacyfikowano szereg miejscowości, a sam Hácha coraz bardziej oddalał się od obowiązków publicznych. W praktyce od początku 1943 roku był prezydentem jedynie na papierze i nie uczestniczył w sprawowaniu jakiejkolwiek władzy, pozostając w odosobnieniu. Jego stan zdrowia gwałtownie się pogorszył, utrudniając mu kontakt z otoczeniem. Dożył w ten sposób końca wojny i wyzwolenia Czechosłowacji.
Po zakończeniu działań zbrojnych 13 maja 1945 roku został aresztowany przez nowe władze. Ze względu na zły stan zdrowia trafił do praskiego szpitala. Planowano, iż Hácha stanie przed specjalnym trybunałem, który osądzi jego kolaboracyjną postawę. Nie doczekał procesu. Zmarł 27 czerwca 1945 roku. Początkowo pochowano go w nieoznaczonym grobie. Dopiero w późniejszym okresie na nagrobku dopisano jego nazwisko.
Zdjęcie tytułowe: Emil Hacha wita Adolfa Hitlera na pogrzebie Heydricha w 1942 roku. Zdjęcie za: Wikipedia/domena publiczna.
