Tomasz Arciszewski (1877-1955) – polski polityk, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, premier Rządu Rzeczpospolitej na Uchodźstwie. Orędownik niezawisłości państwa polskiego. Używał pseudonimów „Stefan” i „Szymon”.
Urodził się 4 listopada 1877 roku w Sierzchowach. Jego ojcem był jeden z p0owstańców styczniowych, Mikołaj Arciszewski. Matką z kolei Helena, z domu Młynarska. Od najmłodszych lat wychowywany był w duchu patriotyzmu i miłości do ojczyzny. Kształcił się w szkołach powszechnych w Lubani i Radomiu. Następnie, w latach 1894-1896, pracował jako ślusarz w Sosnowcu. Po zorganizowaniu strajku został wydalony z pracy. W tym samym roku wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), z którą związał się na całe życie. Działalność strajkowa w hucie z pewnością była jedną z głównych przyczyn związku z PPS-em, który przemawiał przede wszystkim do warstw robotniczych. Od 1898 roku do 1900 Arciszewski przebywał poza granicami kraju, będąc w Londynie, a następnie Bremie i aktywnie działając w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. Gdy powrócił do Polski, został aresztowany. Po wyjściu na wolność, w 1903 roku, ponownie zajął się polityką. Działał w różnych częściach Polski. Pomagał w organizacji zamachów na sowieckich urzędników. W 1906 roku opowiedział się po stronie PPS – Frakcja Rewolucyjna. Przed wojną zaangażował się w działalność Związku Walki Czynnej i zdecydował się na wystąpienie z PPS-Frakcja Rewolucyjna. W czasie I wojny światowej walczył u boku Józefa Piłsudskiego. W 1914 roku służył w stopniu porucznika. W 1916 roku był radnym Warszawy. Z okresem tym wiąże się także zaangażowanie Arciszewskiego w pracę publicystyczną. Pracował dla pism „Związkowiec” i „Jedność Robotnicza”. Brał czynny udział w organizowaniu struktur Polskiej Organizacji Wojskowej. 7 listopada 1918 roku powstaje Tymczasowy Rząd kierowany przez Ignacego Daszyńskiego, w którym Arciszewski otrzymuje posadę ministra pracy i opieki społecznej. Po zmianie rządu został ministrem poczt i telegrafów u Jędrzeja Moraczyńskiego. Mianowanie ministrem Arciszewski zawdzięczał szybkiej karierze w szeregach socjalistów i poparciu Piłsudskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej starał się wesprzeć walczących żołnierzy Wojska Polskiego, organizując chociażby Robotniczy Komitet Obrony Narodowej. W okresie tym sprawował również funkcję posła w Sejmie Ustawodawczym. Po wyłonieniu normalnej reprezentacji narodu polskiego od 1922 roku do 1935 także zasiadał w parlamencie. Cały czas pracował na rzecz Polskiej Partii Socjalistycznej i pełnił w niej funkcję członka Rady Naczelnej. Od 1930 roku pracował w ramach Centrolewu sprzeciwiającego się rządom sanacji. Do wojny pozycja socjalistów stale słabła, co związane było z mocną pozycją byłych piłsudczyków.
Po wybuchu II wojny światowej Arciszewski musiał się ukrywać. Mimo iż groziło mu niebezpieczeństwo ze strony Niemców, którzy starali się likwidować przejawy samodzielnej inicjatywy politycznej Polaków, zaangażował się w działalność konspiracyjną. 16 października 1939 roku został przewodniczącym PPS-Wolność Równość Niepodległość. Funkcję tę pełnił aż do lipca 1944 roku. Wtedy to wyjechał do Londynu. Działał także w ramach Rady Jedności Narodowej, podziemnej namiastki parlamentu, której przewodniczył Jan Stanisław Jankowski. Arciszewski dał się poznać jako nieprzejednany wróg Związku Radzieckiego, co zjednywało mu sympatię podobnie myślących działaczy. Krótko przed wybuchem Powstania Warszawskiego został oddelegowany do Londynu, gdzie istniały i prężnie działały emigracyjne władze. Przerzucono go do Wielkiej Brytanii w ramach operacji „Most III” w nocy z 25 na 26 lipca 1944 roku. Na emigracji szybko wyrobił sobie znaczne poważanie. Już 7 sierpnia prezydent Władysław Raczkiewicz zdecydował się na mianowanie Arciszewskiego swoim następcą, co oznaczało, iż w wypadku śmierci Raczkiewicza działacz PPS-u miał przejąć po nim schedę. W Londynie Arciszewski zaangażował się w działalność na rzecz niesienia pomocy Powstaniu Warszawskiemu przez aliantów. Wobec klęski zrywu zbrojnego oraz krachu założeń polityki premiera Stanisława Mikołajczyka, następca prezydenta przeszedł do obozu przeciwników politycznych szefa Rządu Emigracyjnego. To zjednało mu sympatię kręgów opozycyjnych, które domagały się zmiany na stanowisku premiera. 24 listopada 1944 roku Mikołajczyk zdecydował się na ustąpienie z pełnionej funkcji, a misję sformowania rządu Raczkiewicz powierzył wkrótce Arciszewskiemu. Ten 29 listopada 1944 roku został premierem Rządu RP na uchodźstwie. Piastował również urząd ministra pracy i opieki społecznej. Gabinet Arciszewskiego składał się przede wszystkim z polityków niechętnych Sowietom i skłonnych do otwartego manifestowania niechęci do polityki aliantów zachodnich względem Polski. Sam premier był zdecydowanym przeciwnikiem ustaleń konferencji teherańskiej, która w zasadzie rozstrzygała sprawę przynależności terytorialnej Kresów Wschodnich na korzyść Związku Radzieckiego. Mimo iż starał się prowadzić agresywną politykę względem Sowietów, w wywiadzie dla „Sunday Times” z 17 grudnia 1944 roku podkreślał, iż podstawą działalności jego rządu powinno być nawiązanie kontaktów dyplomatycznych ze Związkiem Sowieckim. Nie znalazł jednak poparcia w szeregach aliantów. Gabinet Arciszewskiego od początku jego istnienia ignorowano na światowej scenie politycznej, a Brytyjczycy woleli porozumiewać się ze Stanisławem Mikołajczykiem, który był dla nich bardziej atrakcyjnym partnerem do rozmów niż wojowniczą nastawiony Arciszewski. Po zakończeniu konferencji jałtańskiej Arciszewski i jego gabinet wydali oświadczenie potępiające politykę Wielkiej Trójki i odmówili przyjęcia postanowień konferencji. Arciszewski uważał, iż jest to kolejny rozbiór dokonany na ziemiach polskich. Premierem rządu RP był aż do powstania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i cofnięcia poparcia ze strony aliantów, czyli odpowiednio do 28 czerwca 1945 roku i 5 lipca tego samego roku. W ostatnich miesiącach swojej oficjalnej działalności starał się ratować pozostałości wielkich planów ośrodka emigracyjnego. Bezskutecznie. Sukcesu nie przyniosły nawet interwencje w kwestii procesu szesnastu. Alianci zachodni na dobre odwrócili się od Rządu Emigracyjnego. Po cofnięciu uznania dla jego gabinetu przez rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, Arciszewski protestował, uznając powołanie TRJN za działanie bezprawne. W 1947 roku został odwołany ze stanowiska zastępcy prezydenta. Wkrótce podał się do dymisji. 20 grudnia 1949 roku Arciszewski stanął na czele londyńskiej Rady Politycznej. Następnie wraz z Edwardem Raczyńskim i gen. Władysławem Andersem utworzył Radę Trzech. Zmarł 20 listopada 1955 roku w Londynie. Odznaczono go Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości z Mieczami.
