Edvard Beneš (1884-1948) – polityk czechosłowacki, przywódca Czechosłowackiego Rządu na Uchodźstwie.
Urodził się 17 maja 1884 roku w Koźlanach na ówczesnym terytorium Austro-Węgier. Pochodził ze średnio zamożnej chłopskiej rodziny i był ostatnim z dziesięciorga dzieci. Od 1904 roku studiował filozofię na Uniwersytecie Karola w Pradze. Nie ukończył studiów, przenosząc się na paryską Sorbonę, gdzie kontynuował naukę, tyle że w zakresie nauk społecznych. Następnie uczył się jeszcze w Berlinie i Dijon, uzyskując tytuł prawnika, a wreszcie doktorat w zakresie nauk prawnych. Przed I wojną światową kontynuował karierę akademicką, wykładając w Pradze, w tym socjologię na Uniwersytecie Karola.
Po wybuchu I wojny światowej Czesi zdali sobie sprawę, iż konflikt może przybliżyć ich do utworzenia własnego niepodległego państwa. Beneš szybko stał się jednym z liderów ruchu wolnościowego wymierzonego w monarchię habsburską. Austriackie władze nie tolerowały ruchów separatystycznych wewnątrz imperium, co zmusiło zagrożonego aresztowaniem Beneša do opuszczenia kraju. We wrześniu 1915 roku udał się do Paryża, gdzie współtworzył silny ruch niepodległościowy, a jednocześnie w latach 1916-1918 był członkiem Czeskiej Rady Narodowej. Jako działacz Partii Narodowosocjalistycznej blisko związał się z Tomášem Masarykiem, jednym z ojców suwerennej Czechosłowacji. Po zakończeniu wojny Beneš uczestniczył w negocjacjach dotyczących oddzielenia Czechosłowacji od Austrii. Jego duże zaangażowanie było głównym czynnikiem korzystnych postanowień układu pokojowego. Jeszcze w 1918 roku został mianowany ministrem spraw zagranicznych. Pełnił tę funkcję nieprzerwanie do 1935 roku, co jasno wskazuje na estymę, którą cieszył się w gabinetach kolejnych premierów. W latach 1921-1922 Beneš na krótko samodzielnie objął stanowisko szefa Rady Ministrów. Dyplomacja Beneša była zorientowana przede wszystkim na szukanie sojuszników wśród państw zachodnich. Zacieśnił stosunki z Francją i Wielką Brytanią, a jednocześnie kontaktował się ze Związkiem Radzieckim, co w latach dwudziestych było w Europie szczególnie niepopularne zważywszy na krwawą bolszewicką rewolucję i obalenie caratu. W tym samym okresie bardzo aktywnie działał na forum Ligi Narodów, wchodząc w skład rady organizacji. Angażował się także w ustalenia międzynarodowych konferencji, w tym niezwykle ważnych szczytów w Locarno czy Hadze. Dodatkowo zacieśniał stosunki z państwami Europy Środkowej, odpowiadając za bliskie relacje z Rumunią i Jugosławią w ramach koncepcji Małej Ententy.
W 1935 roku starzejący się prezydent Masaryk ustąpił ze stanowiska. W naturalny sposób spadkobiercą jego politycznego dziedzictwa stał się Beneš, postrzegany jako wychowanek Masaryka i najlepszy kontynuator jego polityki. W gruncie rzeczy nowy prezydent oparł się na linii wyznaczonej przez jego wcześniejsze sojusze międzynarodowe. „Uważał, że Czechosłowacja powinna oprzeć swe bezpieczeństwo na Lidze Narodów, na popieraniu 'wersalskiego status quo’. Sądził, że taki układ będzie dostateczną gwarancją dla nienaruszalności granic. Niestety mylił się i przegra” (Polskie Radio). Takie podejście okazało się błędne. W 1938 roku polityka nazistowskich Niemiec oparta była na agresji i wymuszaniu coraz dalej idących ustępstw zarówno ze strony krajów ościennych, jak i państw uznawanych za europejskie potęgi. We wrześniu 1938 roku III Rzesza wyraziła chęć przyłączenia rzekomo rdzennie niemieckich Sudetów do swojego terytorium. Podczas konferencji monachijskiej przywódcy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch zgodzili się na postulaty Adolfa Hitlera. Obecny na konferencji Beneš ustąpił wobec niemieckich żądań. W praktyce został do tego zmuszony wobec biernej postawy europejskich mocarstw, które usankcjonowały agresję Hitlera. Prezydentowi Czechosłowacji postawiono ultimatum – albo zgodzi się na odłączenie Sudetów i ustanowienie daleko idącej autonomii słowackiej w marionetkowym państwie zarządzanym przez Jozefa Tiso, albo Niemcy dokonają zbrojnej napaści na Czechosłowację. 5 października 1938 roku Beneš ustąpił ze stanowiska. Jego miejsce zajął prawnik Najwyższego Sądu Administracyjnego Emil Hácha. Skompromitowany Beneš postanowił opuścić kraj, już wtedy zdając sobie sprawę, iż nie będzie to koniec niemieckich żądań a upadek Czechosłowacji jest przesądzony. W marcu nowy prezydent podpisał dokumenty sankcjonujące aneksję Czechosłowacji i utworzenie zależnego od Niemców Protektoratu Czech i Moraw.
Jeszcze w październiku Beneš udał się na emigrację, kierując do zaprzyjaźnionej Wielkiej Brytanii. W praktyce swój czas dzielił między pobyty w Londynie i Paryżu. Bardzo aktywnie angażował się w jednoczenie ośrodka emigracyjnego, który szybko stał się politycznym zapleczem dla sprawy niepodległej Czechosłowacji. W listopadzie 1939 roku Beneš utworzył Czechosłowacki Komitet Narodowy, który wkrótce przekształcono w emigracyjny rząd. Objął w nim stanowisko prezydenta, stając się odpowiednikiem gen. Władysława Sikorskiego, który kierował polityką polskiego Rządu Emigracyjnego. Mimo prób porozumienia między obydwoma krajami, na wzajemnych stosunkach odbijały się spory z przeszłości, w tym kwestia Zaolzia zajętego przez polskie wojsko w 1938 roku. Czechosłowacy sabotowali pomysł utworzenia silnego frontu państw Europy Środkowej stanowiącego przeciwwagę dla aliantów zachodnich. Benešowi zależało przede wszystkim na porozumieniu z ZSRR, w którym upatrywał lidera dla obszaru Europy Środkowej i Wschodniej. W 1943 roku sygnował w Moskwie układ o wzajemnej pomocy i współpracy, który wobec napiętych relacji między Polską a Związkiem Radzieckim ostatecznie przekreślił plany porozumienia na linii Warszawa-Praga.
W czasie działalności emigracyjnej Beneš przebywał głównie w pobliżu Wingrave na terytorium Wielkiej Brytanii. Stamtąd zawiadował działaniami Czechosłowackiego Rządu Emigracyjnego. Po wyzwoleniu Czechosłowacji przez wojska Armii Czerwonej mógł powrócić do kraju. Działalność niepodległościowa zjednała mu rodaków, którzy przynajmniej częściowo wybaczyli mu błędy popełnione przed wojną. Jeszcze w 1946 roku został demokratycznie wybrany prezydentem. Po zorganizowanych rok później wyborach parlamentarnych władzę przejęli komuniści wierni Moskwie. To skłoniło Beneša najpierw do mianowania komunistycznego premiera, a w czerwcu 1948 roku do dymisji po tym jak odmówił podpisania projektu nowej czechosłowackiej konstytucji. Zmarł 3 września 1948 roku w Sezimovo Ústí.
Ocena działalności czechosłowackiego polityka jest dzisiaj skrajnie różna w zależności od przyjętego punktu widzenia. Nie da się odmówić mu zmysłu dyplomatycznego bądź zakwestionować niewątpliwych sukcesów, szczególnie w okresie kończącym I wojnę światową. Prof. Nałęcz słusznie jednak zauważa: „Umierał Beneš jako człowiek przegrany. Historia tego rejonu Europy tak się ułożyła, że ludzie chcący pełnej suwerenności dla swoich państw, dla swoich narodów, musieli odejść jako politycy przegrani. Ja myślę, że te 20 lat niepodległej Czechosłowacji pozwalają mówić o Benešu nie tylko jako o człowieku przegranym” (Polskie Radio).
