Tytuł – Polska krwawi Polska walczy
Rok wydania – 2024
Autor – Andrzej Chwalba
Wydawnictwo – Literackie
Liczba stron – 544
Tematyka – kompleksowe, przekrojowe ujęcie historii Polski pod okupacją – synteza najważniejszych informacji podanych w przystępnym stylu.
Ocena – 8,0/10
Andrzej Chwalba to ważne nazwisko na historycznej scenie Polski. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, autor i współautor wielu nagradzanych książek, wśród których wyróżnić trzeba przekrojową historię Polski z okresu rozbiorów i walki o niepodległość. Z dużym zainteresowaniem sięgnąłem zatem po „Polska krwawi, Polska walczy”, publikację, która w założeniu miała być kompendium wiedzy na temat życia pod okupacją, niejako spinająco to, co opracowywano przez osiemdziesiąt lat od zakończenia wojny. Mamy zatem mocnego kandydata do książki rocznicowej.
Chwalba nie rozczarował mnie, gdyż w niezwykle umiejętny sposób pokierował narrację, opisując wszystkie najważniejsze elementy składające się na historię okupacji ziem polskich przez Niemców i Sowietów. Zrobił to także w przystępnym stylu, otwierając w ten sposób osiem dekad dogłębnych badań naukowych na szersze grono odbiorców. Nawet jeśli syntezom można zarzucić naturalną skrotowość ujęcia, sztuką jest poukładać je tak, by były zrozumiałe i poruszały wszystkie najważniejsze wątki. A ta książka ma faktycznie charakter przekrojowy, to znaczy opowiada o najważniejszych procesach, sygnalizując niektóre wydarzenia i zjawiska, które odpowiednio spinają się w całość.
Stosunkowo długi wstęp w postaci opisu Wojny Obronnej 1939 roku stanowi wprowadzenie do tego co działo się w czasach okupacji, choć może w tym wypadku Chwalba nieco przesadził z objętością rozdziału, zwłaszcza opisując aspekty militarne. Można sobie je były podarować, choćby na rzecz uwypuklenia perspektywy okupacyjnego terroru. Atutem są niewątpliwie opisy mniej znanych okupacji słowackiej i litewskiej i organizacji życia na tych obszarach. Krótko, to oczywiście ledwie zasygnalizowanie problemu, ale samo jego dostrzeżenie jest w moim odczuciu istotne.
Zasadniczą część książki wypełnia opis okupacji niemieckiej, która przez Chwalbę została uznana za kluczową i wokół której zbudowana jest narracja. Chwalba opisuje organizację okupacji, wychodząc od administracyjnych podstaw nowego podziału ziem polskich, a następnie przechodząc do opisów brutalnej rzeczywistości. Ze względu na zróżnicowanie tematów i ich przemieszanie w dużych zbiorczych rozdziałach można mieć pewien problem z nawigacją w książce, nawet pomimo wprowadzenia szeregu podrozdziałów, w ramach których opisywane są poszczególne zjawiska takie jak terror okupacyjny, relacje polsko-żydowskie, czy walki z bojówkami ukraińskimi. Wiele niedostrzegalnych na pierwszy rzut oka problemów znalazło się ostatecznie na kartach książki, ale są ze sobą zmiksowane, w związku z czym nawet pomimo dość płynnej narracji zorientowanie się w całości czasami nastręczy problemów.
Wreszcie powiedzieć trzeba kilka słów o tematach bardziej kontrowersyjnych, jak choćby relacje polsko-żydowskie z czasów okupacji. Chwalba nie boi się ich komentować, a akurat w tym konkretnym wypadku jest raczej zwolennikiem tezy, iż Polacy byli „niemymi świadkami zagłady”. Oczywiście, takie podejście do problemu ma swoje minusy, ponieważ wiele złożonych zagadnień politycznych i społecznych musi zostać sprowadzonych do krótkich komunikatów przystosowanych do formy książki. Dlatego w kwestiach mniej jednoznacznych trzeba zachować zdrowy rozsądek i na własną rękę poszukiwać dodatkowych argumentów w trudnej dyskusji. Nie oznacza to, że Chwalba się myli. To jedynie sygnał, iż mógł co najwyżej zasygnalizować pewne zjawiska, a nie dogłębnie je przeanalizować.
Książka jest jednak świetną syntezą. W jednym miejscu zebrane zostają najważniejsze wątki dotyczące walki i okupacji ziem polskich. Autor nie boi się poruszać trudnych spraw i komentować je ze swadą, a przy tym w sposób przystępny i zrozumiały dla szerokiego grona czytelników, grupy docelowej publikacji. Lata doświadczeń w opracowywaniu przekrojowych monografii owocują dobrym zrozumieniem specyfiki takich prac, w tym umiejętnością łączenia wielu faktów i prezentowania związków przyczynowo-skutkowych. Oczywiście, książce możemy zarzucić spłycenie niektórych tematów (w tym chociażby funkcjonowania Polski Podziemnej), ale pamiętać musimy, że przy takiej koncepcji szczegółowe omawianie np. poszczególnych akcji Polskiego Podziemia mijałoby się z celem. A zasadniczy cel Chwalba niewątpliwie osiągnął. „Polska krwawi, Polska walczy” będzie zatem dobrym wprowadzeniem w dyskusje, jakie z pewnością będą towarzyszyć 80. rocznicy zakończenia II wojny światowej.
Ocena – 8,0/10
