Tytuł – Egzekucje publiczne w okupowanej Warszawie
Rok wydania – 2022
Autor – Paweł M. Mrowiński
Wydawnictwo – Instytut Pileckiego
Liczba stron – 364
Tematyka – opracowanie poświęcone wycinkowi okupacyjnego terroru – egzekucjom przeprowadzanym publicznie, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów performatywnych.
Ocena – 7,5/10
Niemiecka okupacja Warszawy odznaczała się szczególną brutalnością, której przejawem były między innymi egzekucje ludności cywilnej, bardzo często zatrzymywanej na ulicach miasta w drodze absolutnego przypadku. Arbitralność wyroków śmierci opierała się na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej, co w zamyśle okupanta miało sparaliżować polski ruch oporu oraz obniżyć morale polskiego narodu terroryzowanego każdego dnia i oswajającego się coraz bardziej z poczuciem beznadziei. Służyły temu łapanki przeprowadzane na ulicach miasta, a szczególną, pokazową formą psychologicznego terroru były egzekucje publiczne, najczęściej przeprowadzane przez rozstrzelanie lub powieszenie. Można śmiało powiedzieć, iż właśnie ten wycinek okupacyjnej polityki odcisnął trwałe piętno na psychice warszawiaków, doprowadzając do rozterek natury moralnej. Jeśli za jednego zabitego Niemca mordowano kilkudziesięciu Polaków, czy kontynuowanie walki w ogóle miało sens?
Stan emocjonalny mieszkańców Warszawy jest ważną, choć z oczywistych względów nie najważniejszą częścią bardzo interesującego, dobrze rozplanowanego i napisanego opracowania Pawła Mrowińskiego zatytułowanego „Egzekucje publiczne w okupowanej Warszawie”. Tym, co wyróżnia książkę, jest interdyscyplinarny charakter. Mrowiński starał się pokazać możliwie jak najwięcej aspektów egzekucji publicznych, nie sprowadzając ich do samego aktu fizycznego unicestwienia. Odwołuje się do filozofii, prezentując performatywną perspektywę egzekucji, co udanie łączy z aspektami psychologicznymi w wymiarze holistycznym (okupacja i rządu terroru). Na szczęście, nie przesadza z tym elementem, który dla czytelnika może być głównie ciekawostką. Podstawę stanowią bowiem same egzekucje.
A w tym aspekcie jest naprawdę solidnie, szczególnie po narracyjnym przekroczeniu kluczowej cezury w postaci października 1943 roku. Wcześniej, gdy Mrowiński analizuje wydarzenia w „warszawskim pierścieniu śmierci”, jest mniej szczegółowo, to bardziej rozbudowany wstęp do tego, co stanowi główny przedmiot zainteresowania autora. Takie podejście oczywiście broni się samą statystyką, w październiku 1943 roku nastąpił bowiem istotny zwrot jakościowy w polityce okupanta, choć nie lekceważyłbym fundamentów tego zwrotu i okresu wcześniejszego. Z kolei samej statystyki nieco mi brakuje. Wydaje mi się, że dobrym pomysłem byłoby uzupełnienie tekstu i wartościowej analizy o tabelę zbierającą najważniejsze dane dotyczące przeprowadzonych egzekucji publicznych.
Pamiętajmy też, że publiczny charakter stanowi podstawowy wyróżnik i rdzeń narracji Mrowińskiego, dlatego analiza zazębia się świetnie z licznymi opracowaniami poświęconymi egzekucjom jako takim. Docenić należy także styl. Mrowiński pokazuje się z bardzo dobrej strony, jako fachowiec, który szczegółowość i przywiązanie do faktów udanie łączy z popularnonaukowym podejściem. Narracja została uzupełniona wspomnieniami ukazującymi perspektywę ludności cywilnej. Nie zabrakło także informacji na temat rozterek natury strategiczno-moralnej po stronie Polskiego Podziemia. Całość wieńczy zgrabne podsumowanie, w którym uwypuklono wątek powojennej odpowiedzialności.
Wszystko to składa się na książkę może nie w 100% kompletną, ale bardzo bogatą w treść i autorskie analizy. Już choćby z tego względu wartość opracowania znacząco idzie w górę, a docelową grupę czytelników można zarysować dość szeroko ze względu na przystępność stylu i różnorodność ujęcia. Mrowiński świetnie poradził sobie z trudnym tematem, osadzając go w interesującym go w kontekście performatywnym, dla którego źródłem są doświadczenia historyczne i teatralne autora. Także w tym aspekcie mówić można o zróżnicowaniu pozytywnie oddziałującym na końcową wartość książki. Zdecydowanie interesująca lektura.
Ocena – 7,5/10
Recenzja „Egzekucje publiczne w okupowanej Warszawie” została przygotowana we współpracy z TaniaKsiazka.pl – książki o II wojnie światowej.
