Fragment książki: Samuel Eliot Morison, „Leyte”.
„Zajęcie Ulithi utrzymano w ogólnym planie, mimo odrzucenia pomysłu zdobycia Yap, ponieważ flota potrzebowała, przed atakiem na Filipiny, wysuniętej bazy dysponującej osłoniętym kotwicowiskiem i odpowiedniej dla rekreacji. Atol Eniwetok pełnił tę rolę w czasie zajmowania Marianów, lecz teraz został daleko z tyłu. Atol Ulithi, z prawie tak samo rozległymi lagunami i stałym lądem w otaczającym ją pierścieniu wysepek, leżał symetrycznie w stosunku do innych wysp, które marynarka zdobyła lub zamierzała zdobyć. Znajdował się na drodze wiodącej z Guam do Peleliu (w odległości około 360 mil od każdej z nich), oddalony od Wysp Admiracji o 830 mil i 900 mil od Leyte. Jeśli poprowadzić od Ulithi 1200 milowy promień, przetnie on Okinawę, zatokę Lingayen, przechodząc blisko Formozy. W odległości 3660 mil leżało Pearl Harbor. Atol ten stał się centrum morskich operacji na zachodnim Pacyfiku po wrześniu 1944 roku.
Atol Ulithi został odkryty w 1526 roku przez portugalskiego żeglarza Diego da Rochę. Następnie wyspy zostały pozostawione w spokoju aż do roku 1731, kiedy to hiszpańscy księża, nim zostali wygnani przez Mikronezyjczyków, podjęli próbę ulokowania na Ulithi misji. Tubylcy byli twardymi ludźmi, którzy utworzyli silną organizację plemienną. Okazali się również zdolni do wznoszenia z wyławianych z morza pni wielkich chat, zwieńczonych spadzistymi dachami pokrytymi pandanusowymi strzechami. Poza zainstalowaniem przez Japończyków na początku wojny na jednej z wysepek radiostacji i stacji pogodowej, zlokalizowano tu też kotwicowisko foty i bazę wodnosamolotów, bo japońscy inżynierowie orzekli, że wszystkie okoliczne wysepki są za małe, by budować na nich lotniska. W 1944 roku, między marcem a wrześniem, samoloty z szybkich lotniskowców Floty Pacyfiku USA trzykrotnie zbombardowały instalacje na atolu. Po ostatnim ataku został on praktycznie opuszczony, gdy dowództwo japońskie uznało, iż nie będzie miał on większego znaczenia zarówno dla sił własnych, jak i wroga. Ewakuowano więc cały garnizon, zabierając przy okazji wszystkich dorosłych i zdrowych tubylczych mieszkańców atolu Ulithi na Yap. Niektórzy z nich zdołali zbiec na prymitywnych łodziach, dzięki czemu lądujący na Ulithi Amerykanie zostali przywitani przez miejscowego „króla”, znanego jako Uega, oraz kilka tuzinów przyjaznych Mikronezjan.
Jednostka pułkownika Arthura P. Watsona otrzymała zadanie zajęcia Ulithi 23 września 1944. Lądowanie przebiegło spokojnie, przy braku jakiegokolwiek oporu ze strony przeciwnika, a rozładunek za- kończono w ciągu dwóch dni. Wiceadmirał Hoover, dowódca Wysuniętych Obszarów Zachodniego Pacyfiku, przyjął odpowiedzialność za zorganizowanie na wyspie bazy. Sumner – statek hydrograficzny (komandor porucznik Irving Johnson) – od razu przystąpił do sondowania okolicznych wód i znakowania bojami laguny. Parę dni później na wyspę przybył batalion seabees dowodzony przez komodora O. O. Kessinga i bez zwłoki rozpoczął prace budowlane. Falalop Islet, położona po północnej stronie głównego kanału, została wybrana na bazę lotniczą, ponieważ możliwe było wybudowanie tam długiego na 1200 jardów pasa startowego. Z kolei wyspa Asor Islet, leżąca obok, na zachód od Falalop, stała się wysuniętą bazą morską. Basen portowy utworzono na Sorlen, gdzie również ulo- kowano liczący 100 łóżek szpital. Przypominająca kształtem hełm wyspa Mogmog została najważniejszym ośrodkiem rekreacyjnym Floty na Pacyfiku. Istniała tu tubylcza wioska w której wzniesiono kilka wartych uwagi budowli, a „król” Ueg był otwarty na sugestie odesłania jego poddanych na pewien czas na wyspę Fassarai. Zainstalowano tu też rozgłośnię – „Radio Ulithi” rozpoczęło nadawanie 13 października. Cztery dni później na pokładzie tendra Hamlin na wyspę przybyli komodor Dixwell Ketcham z III. Floty Powietrznej i dowództwa rozpoznania z kompanią marines. Ludzie pułkownika Watsona zostali zluzowani przez kilkuset żołnierzy następnego dnia. Począwszy od pierwszych dni października, laguna była używana przez szybkie lotniskowce i ich eskortę. Lotnisko na Falalop było gotowe 26 października, a już następnego dnia pierwsze loty wykonały transportowe samoloty marines.”
Fotografia przedstawia wyspę Sorlen leżącą w atolu Ulithi pod koniec 1944 roku. Widoczne są liczne amerykańskie okręty korzystające z tego kotwicowiska. Źródło: Wikipedia, domena publiczna.
Marek Korczyk
